Najstarsza historyczna zapiska odnosząca się do dziejów krakowskiej gildii kupieckiej pochodzi z 1410 r. W księdze radzieckiej miasta Krakowa czytamy: "Działo się we wtorek nazajutrz po świętym Macieju niedzieli trzeciej postu roku 1410. Starsi kupców wybrani przez rajców, roku jak wyżej. Mikołaj Gemelich, przysiągł, Wenyng Marcin, Jorge Schiler przysiągł, Piotr Kaldherberg, przysiągł, Jerzy Morsztyn, przysiągł, Paweł Homan przysiągł."

Następuje przysięga tychże starszych kupiectwa: "Przysięgamy Bogu, że w tej sprawie do której jesteśmy wybrani, to jest prawa kupieckiego, pożytku i korzyści, wiernie patrzeć i działać chcemy wedle najlepszego naszego rozumienia i w żadnej mierze ani miłością ani niechęcią nie damy się kierować i na żadne wykroczenia w temże nie dozwalać, o nich będziemy rajcom donosić i nie chcemy żadnych układów zawierać bez wiedzy rady i jej woli".

Kongregacja skupiła najbardziej zamożnych kupców handlujących suknem, miedzią, ołowiem itd. Przynależność do Kongregacji była dla kupców obowiązkowa. Członkiem tej Korporacji był również Jan Kopernik, występujący w latach 1422 - 1447 w Krakowie jako bogaty kupiec. Synem Jana Kopernika był Mikołaj, ojciec sławnego i genialnego polskiego astronoma Mikołaja Kopernika. Ów Mikołaj Kopernik - senior pojawił się po raz pierwszy w Krakowie w 1447 r. jako kupiec hurtownik. Trudnił się handlem miedzią węgierską, którą następnie sprzedawał do Gdańska. I jego również można uważać za członka Kongregacji.

Podstawowym zadaniem Kongregacji była obrona i popieranie kupieckich interesów. Kongregacja spełniała też funkcje obyczajowe i towarzyskie. Na czele Kongregacji stali starsi wybierani (zatwierdzani)przez radę miejską. Wśród znanych nam z XV w. dziesięciu starszych Kongregacji na szczególną uwagę zasługują przedstawiciele dwóch znakomitych krakowskich rodzin mieszczańskich: Morsztynów i Wierzynków. W drukowanych u schyłku XIX i na początku XX w. corocznych sprawozdaniach Kongregacji, powielano rutynową formułę: "Kongregacja Kupiecka stołecznego królewskiego miasta Krakowa, założona za panowania Władysława Jagiełły, króla polskiego w r. 1410 przez Jerzego Morsteina, kupca i rajcę krakowskiego".

Aktywność Kongregacji nie ograniczała się jedynie do problemów ekonomicznych i zawodowych. Kongregacja była związkiem kupców chrześcijańskich i przez cały okres jej funkcjonowania działała również na płaszczyźnie religijnej. Od 1775 r. Konfraternia Kupiecka przejęła w bezpośrednią administrację kościół św. Barbary. W 1907 r. zaczął się ukazywać dwutygodnik "Kupiec Polski". Krakowska Kongregacja Kupiecka angażowała się także w inicjatywy o charakterze narodowym. Liczni członkowie Kongregacji położyli znaczące zasługi w walce o niepodległość Polski. W okresie I wojny światowej kupcy skupieni w Kongregacji wsparli inicjatywę legionową. I tak ogólne zgromadzenie Kongregacji podjęło uchwałę o przeznaczeniu kwoty 5000 koron "na sprawienie ciepłej bielizny dla legionistów". Dar ten przekazano Naczelnemu Komitetowi Narodowemu. Członkowie Kongregacji wspomagali też fundusz legionowy datkami i ofiarami. Przedstawiciele krakowskich rodzin kupieckich znaleźli się również w pierwszych szeregach walczących o wolność żołnierzy polskich formacji legionowych, w Armii Błękitnej gen. Józefa Hellera itd. W latach 1918 - 1939 Krakowska Kongregacja Kupiecka, działając w warunkach odrodzonej państwowości polskiej, poszerzyła znacznie swój stan posiadania, wzbogacając się o oddziały terenowe, rozbudowując struktury organizacyjne i zwiększając liczbę członków. Od 1925 r. zaczął się ponownie ukazywać "Kupiec Polski". II wojna światowa i okupacja niemiecka na ziemiach polskich spowodowały przerwę w działalności Krakowskiej Kongregacji Kupieckiej. Wznowiła ona swoje funkcjonowanie już 1.02.1945 r., obejmując zasięgiem miasto i powiat Kraków. Krakowskiej Kongregacji Kupieckiej nie dane było rozwinąć się i umocnić w nowej rzeczywistości powojennej Polski. 8.12.1949 r. zorganizowano po raz ostatni bardzo skromne obchody "Święta Kupca". Krakowska Kongregacja Kupiecka zamarła na okres 40 lat, a prywatny handel wtłoczony w ramy gospodarki planowej ledwo wegetował.

Przemiany zaszłe w Polsce po 1989 r., zwycięstwo opozycji demokratycznej i upadek komunizmu, umożliwiły reaktywowanie Kongregacji. Rozpoczął się żmudny proces odbudowy gospodarki rynkowej opartej na indywidualnej przedsiębiorczości. Zapoczątkowana została wielka praca zmierzająca do odnowienia tradycyjnych wartości i zasad kupieckich. 21.10.1989 r. powołano ponownie Krakowską Kongregację Kupiecką jako federację autonomicznych związków branżowych handlu: rolno-spożywczego, handlu przemysłowego, gastronomii, usług i spółek oraz placów targowych. Pierwszym Prezesem Rady Kongregacji po jej reaktywowaniu został Mieczysław Banaś, znany krakowski restaurator i kupiec. W następnych kadencjach Kongregacją kierowali: Jan Okoński, ponownie Mieczysław Banaś, Wojciech Wojtowicz oraz aktualnie Wiesław Jopek. Kongregacja znalazła siedzibę w budynku przy ul. Garbarskiej 14. Powrócono do starego godła Kongregacji: kogi z rozpiętymi żaglami, jako symbolu wielkości kupiectwa krakowskiego i dążenia do odbudowy dawnego znaczenia handlowego Krakowa. Najwyższym organem władz Kongregacji jest Walne Zgromadzenie KKK zwoływane raz na cztery lata, zaś co roku odbywają się zebrania sprawozdawcze. Walne Zgromadzenie wybiera członków Rady Kongregacji, Prezesa Rady, Komisję Rewizyjną oraz Koleżeński Sąd Kupiecki. Rada Kongregacji wybiera Zarząd, który kieruje bieżącą działalnością Kongregacji. Krakowska Kongregacja Kupiecka Oddziały Terenowe posiada w: Brzesku, Limanowej, Myślenicach, Proszowicach.

Najstarsze wzmianki o obchodach "Święta Kupca" pochodzą z wieku XVIII. Kanon obchodów przyjął się dopiero w okresie międzywojennym. Trzy elementy przez wieki były takie same: poranna msza św., uroczysta procesja ze sztandarami do magistratu oraz śniadanie, którym podejmowano gości w sali kupieckiej. W okresie wojny oraz PRL-u tradycja zamarła a Kongregację Kupiecką zlikwidowano. Tradycja odrodziła się z reaktywowaniem Kongregacji. W 2000 roku wprowadzono obyczaj pasowania subiektów na kupców oryginalnym łokciem - starą miarą kupiecką. Pochód kupców zatrzymuje się dzisiaj pod Wieżą Ratuszową, gdzie odczytywane jest orędzie kupieckie. Kupcy na swoje święto wybrali dzień 8 grudnia w którym przypada święto Najświętszej Marii panny Niepokalanego Poczęcia - patronki kupców krakowskich.

Godłem Krakowskiej Kongregacji Kupieckiej jest unoszona przez fale niewielka KOGA z napiętymi od wiatru żaglami, jako symbol wielkości kupiectwa krakowskiego. Powiązane było ono siecią rozległych interesów z dalekim światem. W Krakowie rozcinano flandryjskie sukna, rozkładano na kramach różnoraką drobnicę zwaną potocznie "norymberszczyzną:, gromadzono kierowane z zachodnich portów południowe owoce. Ze wschodu przywożono jedwabie, dywany, broń, pachnące korzenie. Na wadze w pobliżu Ratusza ważono wielicką sól, olkuski ołów, węgierską miedź, która przejmowana w tranzycie przez Kraków, płynęła morzem w imponujących ilościach do Flandrii. Była ona głównym celem interesów podwawelskich kupców. W ich handlu obok wosku i skóry znajdowało się także drzewo w tym cis karpacki. Transporty do Krakowa uzupełniały sukno angielskie, wina reńskie, wyroby rzemieślnicze i wreszcie ryby morskie, wśród których królował śledź. Epizodycznie kupcy krakowscy dobijali też do francuskich i hiszpańskich portów, prowadząc handel, bez żadnych pośredników. Fakty te tłumaczą skąd pod Wawelem ten powiew dalekich mórz i oceanów, zakodowany w godle Krakowskiej Kongregacji Kupieckiej. Strzegąc dobrej sławy kupiectwa krakowskiego godło umieszczane w oknach wystawowych zakładów handlowych i lokali gastronomicznych, zwraca uwagę klienta, że odwiedzając je spotka się zawsze z uprzejmością, rzetelnością i uczciwością kupiecką.

Kupcy krakowscy mieli swoją izbę w Ratuszu miejskim. Powołano ją w interesie kupieckiego prawa, pożytku i korzyści. Świadczą o tym nadane 22 lutego 1901 roku, prze Radę Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa prawa do "odbywania posiedzeń w obecnym Ratuszu miejskim, w jednej z większych sal Magistratu nie wyłączając Izby radzieckiej tj. sali obrad Rady miasta - o ile ta sala będzie do rozporządzenia - za poprzednim zawiadomieniem o każdem posiedzeniu Pana Prezydenta miasta na 24 godzin naprzód". W swej uchwale Rada: "zgodziła się, aby w przebudować się mającym gmachu Ratusza miejskiego jedną z sal, którą świetna Kongregacya Kupiecka odpowiednio własnym kosztem ozdobi - nosiła Dawną nazwę "Izba Kupiecka" i zapewniła świetnej Kongregacyi użytkowanie tej sali na odbywanie posiedzeń i przechowywanie aktów swych i godeł oraz pamiątek z zastrzeżeniem jednak, że przez to Świetna Kongregacya żadnych praw do tej sali nie nabędzie i że pozwolenie na używanie tej sali na powyższe cele może być odwołane."

Starania o pozyskanie w Ratuszu własnej Izby, środowisko kupców podjęło 26 września 1889 roku. Dokumenty, przyznający prawa do Izby, Rada skierowała do Świetnej Kongregacyi Kupieckiej na ręce Starszego Wielmożnego Pana Henryka Schwarza Radcy cesarskiego i Radcy miejskiego w Krakowie.

We wniosku o przywrócenie prawa zasiadania w Ratuszu miejskim w sali, zwanej odtąd Izbą Kupiecką, H. Schwarz pisał m.in.: "Kongregacya Kupiecka, jedna z najdawniejszych Korporacyji krakowskich sięgająca założeniem początków XV stulecia, bo r. 1410, dzieląc pomyślną i złą dolę miasta, przetrwała do dni naszych. Kupiectwo krakowskie zjednoczone w kongregacyi kupieckiej chlubnie jest zapisane na kartach historyi starego Krakowa, nie tylko z czasów niepodległości Narodu, ale i później nie wyłączając czasów Wolnego Miasta i doby po zajęciu Krakowa prze Austryę. Zasiadali oni ongi w przeważnej części na krzesłach radzieckich i ławniczych, a ślady ich działalności obywatelskiej przetrwały wieki, stanowiąc chlubę mieszczaństwa krakowskiego jako tegóż żywioł rdzenny i kulturalny"./.../ Obrady i zgromadzenia Kongregacyi Kupieckiej odbywały się od najdawniejszych czasów aż do chwili zburzenia (około 1824 r.) w gmachu ratuszowym na Rynku Krakowskim, w osobnej sali zwanej Izbą Kupiecką. Autor wniosku przypomina, że po zburzeniu Ratusza Krakowskiego, Kongregacya odbywała swe zgromadzenia i obrady w sali Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego przy ulicy Siennej. Wnioskuje też, ażeby dla utrzymania tradycji i zwyczajów Świetna Rada Miasta przywróciła Kongregacyi prawo zasiadania w obecnym Ratuszu Miejskim. Jedna z sal nosiła odtąd dawną nazwę Izby Kupieckiej.

Niewiele jest w Polsce związków i stowarzyszeń o tak bogatym rodowodzie. Kongregacja trwała przez wieki, chlubiąc się nazwiskami słynnych krakowskich kupców i restauratorów. Oni to nadali kształty śródmiejskim kamienicom i pałacom, rozwijali samorządowe instytucje, wywierali wpływ na rozwój gospodarczy kraju. O ile uboższe byłyby tradycje i zwyczaje starego Krakowa, a także wiedza naszych przodków o dalekim świecie, gdyby zabrakło tutaj tak silnego i poręcznego elementu jakim byli podejmujący dalekie wyprawy kupcy, czy prowadzący handel w mieście kramarze, karczmarze, prasołowie i wielu innych. Kongregacja trwała przez wieki - także w czasie rozbiorów, będąc samorządową organizacją zawodową, opowiadającą się m.in. za swobodą handlu, za wolną konkurencja i przez to służącą społecznemu dobru. Te wielowiekowe tradycje usiłowano zburzyć, kiedy to administracyjnym nakazem Kongregacja została w 1949 r. rozwiązana. Wówczas nazywano kupców prywaciarzami, zdarto z nich cały szacunek dla zawodu, który dziś z tak wielkim trudem jest odbudowywany. Proces ten ułatwiają zachowane w Krakowie kupieckie tradycje, choć poginęły w większości przypadków wielkie przedwojenne firmy.